تناسب اندام مطلوب در سایه ی سلامتی

نویسنده: رضا کیائی پور پژوهشگر تاریخ کهن پزشکی 

عنوان: بررسی مکانیسمهای احتمالی یک ترکیب ایرانی (مخلوط گردو، زنیان و عسل) در مدیریت وزن و بهبود عملکرد کلیه بر اساس اصول طب سنتی ایران

چکیده:

مقدمه: طب سنتی ایران (ITM) که بر پایه نظریه اخلاط چهارگانه و مزاج استوار است، از ترکیبات طبیعی برای حفظ سلامت و درمان بیماریها بهره میبرد. یکی از این توصیه های رایج، مصرف مخلوط آسیابشده گردو، زنیان و عسل برای دستیابی به تناسب اندام و تقویت عملکرد کلیه ها است. این مقاله به بررسی اصول نظری و مکانیسم های پیشنهادی این ترکیب از منظر ITM و علم نوین میپردازد.

روش بررسی: این مطالعه یک مرور روایی است که بر اساس متون کلاسیک طب ایرانی مانند «قانون در طب» ابن سینا و «ذخیره خوارزمشاهی» سید اسماعیل جرجانی و همچنین مقالات علمی معاصر در پایگاههای اطلاعاتی مانند PubMed و Google Scholar انجام شده است.

نتایج: از منظر ITM، این ترکیب با دارا بودن مزاج گرم و خشک، با مکانیسم های مختلفی عمل میکند: افزایش هضم و جلوگیری از تولید اخلاط فاسد، تقویت قوه کلیه برای دفع سموم از طریق ادرار، و کاهش رطوبتهای زائد بدن که عامل چاقی محسوب میشوند. برخی مطالعات مدرن، خواص ضدمیکروبی، ضدالتهابی، آنتیاکسیدانی و مدرِ زنیان، ارزش غذایی گردو و خواص آنتی بیوتیک و پری بیوتیک عسل را تایید کرده اند که میتواند تا حدی این ادعاها را پشتیبانی کند.

نتیجه گیری: اگرچه شواهد بالینی مستقیم برای این ترکیب خاص محدود است، اما اصول نظری ITM و شواهد پراکنده از خواص اجزای تشکیل دهنده آن، زمینه را برای تحقیقات آینده در قالب کارآزماییهای بالینی کنترل شده فراهم میسازد. رعایت احتیاط و توجه به مزاج فرد پیش از مصرف ضروری است.

کلمات کلیدی: طب سنتی ایران، طب اخلاطی، مزاج، زنیان (Trachyspermum ammi)، گردو (Juglans regia)، عسل، عملکرد کلیه، مدیریت وزن، دفع سموم.

مقدمه

طب سنتی ایران (ITM) که ریشه در آموزههای پزشکان بزرگی چون ابن سینا و رازی دارد، یک سیستم جامع پزشکی است که بر مفهوم تعادل بدن استوار است. در این سیستم، سلامت به تعادل چهار خلط اصلی (خون، بلغم، صفرا و سودا) و همچنین تعادل مزاج (طبع) فرد بستگی دارد [۱]. اختلال در این تعادل منجر به تولید «اخلاط فاسد» یا مواد زائد متابولیک شده که عامل بیماریها محسوب میشوند [۲]. کلیهها و کبد، ارگانهای اصلی در فرآیند تصفیه و دفع این مواد زائد هستند.

یکی از توصیه های رایج در متون و منابع عامیانه ITM، مصرف ترکیبی از گردو، زنیان و عسل برای کمک به تناسب اندام و تقویت کلیه ها است. هدف این مقاله، تجزیه و تحلیل این فرمولاسیون، بر اساس اصول ITM و همچنین بررسی یافته های علمی معاصر related به خواص هر یک از اجزای آن است تا شکاف بین دانش و علم مدرن تا حدی پوشش داده شود.

روش شناسی

این تحقیق به روش مرور روایی (Narrative Review) و با رویکرد توصیفی، تحلیلی انجام شده است. داده ها از کتب مرجع طب سنتی ایرانی (مانند قانون در طب، ذخیره خوارزمشاهی و اکسیر اعظم) و نیز با جستجوی کلیدواژه های مربوطه در پایگاههای اطلاعاتی علمی شامل PubMed، Scopus، Google Scholar و ScienceDirect گردآوری شده اند. کلیدواژه های جستجو شامل Persian Medicine، Humoral Medicine، Trachyspermum ammi، Walnut، Honey، Kidney Tonic، و Weight Management بودند.

مبانی نظری طب سنتی ایران و ترکیب مورد بحث

۱. زنیان (نانخوه، *Trachyspermum ammi*)

مزاج در ITM: گرم و خشک درجه ۳ [۳].

اعمال دارویی: این گیاه قویترین جزء ترکیب است. در ITM به عنوان هاضم، بادشکن، مدر بول (ادرارآور) و محلل ریاح (ضد نفخ) شناخته میشود [۳]. گرمای شدید آن موجب «احراق» (سوختن) رطوبت های زائد و بلغم اضافی بدن میگردد که از عوامل اصلی چاقی در این مکتب فکری است. خاصیت مدر آن نیز مستقیماً به دفع سموم از مجاری ادراری کمک میکند.

۲. گردو (*Juglans regia*)

مزاج در ITM: گرم و خشک درجه ۲ [۴].

اعمال دارویی: گردو یک ماده مغذی و مقوی عمومی است. خاصیت اصلی آن در این context، «مقوی کلیه و کمر» ذکر شده است [۴]. تقویت قوه کلیه موجب بهبود عملکرد فیزیولوژیک آن در تصفیه خون و تولید ادرار میشود. همچنین به عنوان یک ملین ملایم، به دفع از طریق روده کمک می کند.

۳. عسل (عسل طبیعی)

مزاج در ITM: اکثر انواع آن گرم و خشک هستند [۵].

اعمال دارویی: عسل در ITM دارای سه نقش کلیدی است: First، به عنوان یک مُدِّرک (حامل) عمل کرده و خواص داروهای دیگر را به اعماق بافتها میرساند. Second، خاصیت جاذبیت دارد و مواد زائد را از بافتها به سمت خود جذب میکند. Third، به دلیل خاصیت نگه دارندگی، از فساد ترکیب جلوگیری میکند [۵].

۴. مکانیسم ترکیب از دیدگاه ITM

ترکیب فوق یک هم افزایی درمانی (Synergistic Effect) ایجاد میکند:

دفع از مسیرهای مختلف: این ترکیب به طور همزمان بر سه مسیر دفع سموم تأثیر میگذارد: دفع ادرار (به واسطه زنیان)، دفع مدفوع (به واسطه ملین بودن ملایم گردو و عسل) و تعریق (به واسطه گرمای generated).

هدفمندسازی: گرمای زنیان کلیه های سرد و ضعیف را تحریک و تقویت میکند، در حالی که گردو ماده مغذی لازم برای این ارگان را فراهم میسازد.

حمل و نقل: عسل به عنوان یک حامل، مواد موثره زنیان و گردو را به سمت کلیه ها و سیستم لنفاوی هدایت کرده و همزمان، سموم را برای دفع آماده میکند.

بررسی شواهد علمی معاصر

اگرچه این ترکیب خاص به صورت مستقیم مورد مطالعه قرار نگرفته، اما تحقیقات روی تک تک اجزا، خواص مرتبطی را نشان داده است:

زنیان: مطالعات، خواص آنتیاکسیدانی، ضد میکروبی، ضد التهابی، ضد اسپاسم و مدر بودن تیمول (ماده موثره اصلی زنیان) را تایید کردهاند [۶]. این یافته ها با اعمال attributed به زنیان در ITM همخوانی دارد.

گردو: سرشار از اسیدهای چرب غیراشباع، پلیفنولها و آرژینین است. این ترکیبات دارای خواص کاهنده استرس اکسیداتیو و ضد التهابی هستند [۷]. استرس اکسیداتیو یک عامل شناختهشده در آسیب کلیوی است. همچنین گردو با تعدیل میکروبیوم روده، به سلامت متابولیک کمک میکند [۸].

عسل: دارای فعالیتهای آنتیبیوتیک طبیعی (به دلیل تولید پراکسید هیدروژن)، آنتیاکسیدانی و پریبیوتیک (تغذیه کننده باکتریهای مفید روده) است [۹]. این ویژگیها میتواند از تولید مواد سمی در روده و جذب آنها جلوگیری کند.

بحث و نتیجه گیری:

از دیدگاه طب سنتی ایران، ترکیب گردو، زنیان و عسل یک فرمولاسیون هوشمندانه برای هدف قرار دادن مکانیسمی چاقی ناشی از بلغم و ضعف کلیه است. این ترکیب با رویکردی کلنگر، هم به تقویت ارگانها (کلیه و دستگاه گوارش) و هم به تسهیل دفع مواد زائد میپردازد.

یافته های علم مدرن نیز تا حدی خواص بیولوژیک اجزای این ترکیب (خصوصاً خاصیت مدر و ضدمیکروبی زنیان، خواص آنتی اکسیدانی گردو و عسل) را تایید میکند که میتواند توجیهی علمی برای بخشی از ادعاهای ITM فراهم آورد.

هشدارها و محدودیتها: با این حال، توجه به چند نکته ضروری است:

۱. مطالعات بالینی: فقدان کارآزماییهای بالینی کنترلشده روی خود این ترکیب، بزرگترین محدودیت است.

۲. مزاج فرد: این ترکیب به دلیل گرمای زیاد، برای افراد با مزاج گرم (صفراوی) میتواند مضر باشد و باعث تشدید علائم شود.

۳. مقدار مصرف: مصرف بیقاعده و بیش از حد آن میتواند عوارض گوارشی یا دیگر complications را به دنبال داشته باشد.

پیشنهاد برای تحقیقات آینده:

پیشنهاد میگردد این ترکیب در قالب مطالعات بالینی بر روی نمونههای انسانی با مزاجهای مختلف و با گروه کنترل مورد بررسی قرار گیرد تا efficacy و safety آن به صورت علمی اثبات گردد.

References (نمونه)

[۱] Naseri, M., & Ghaffari, F. (2012). Principles of traditional medicine and hygiene in Iran. *Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine*, 3(1), 1-12.

[۲] Shirbeigi, L., et al. (2015). The concept of waste products (ehltal fased) in Persian medicine. *Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine*, 20(2), 130-134.

[۳] Aghili Khorasani, M. H. (2008). *Makhzan-al-Advia* (The Storehouse of Medicaments). Tehran: Institute of Natural Medicine.

[۴] Ibn Sina, A. A. (2010).

The Canon of Medicine (Vol. 2). Tehran: Soroush Press.

[۵] Jorjani, S. I. (2001). *Zakhireye Khwarazmshahi* (The Treasure of Khwarazm Shah). Tehran: Iranian Academy of Medical Sciences.

[۶] Boskabady, M. H., et al. (2014). The effect of *Trachyspermum ammi* on the respiratory system. *Journal of Ethnopharmacology*, 155(1), 336-344.

[۷] Ros, E. (2015). Nuts and CVD. *British Journal of Nutrition*, 113(S2), S111-S120.

[۸] Bamberger, C., et al. (2018). Walnut consumption alters the gastrointestinal microbiota and lipid metabolism in healthy adults.

The Journal of Nutrition, 148(6), 945-951.

[۹] Samarghandian, S., et al. (2017). Honey and health: A review of recent clinical research. *Pharmacognosy Research*, 9(2), 121-127.